Sosyal Fobi
Sosyal Fobi
Sosyal fobi, kişinin başkalarınca olumsuz değerlendirilebileceği durumlardan belirgin, aşırı bir korku veya kaygı duymasıdır. Bu durumlar genellikle sosyal etkileşimlere katılma (yeni birisiyle tanışma, sohbet etme, selam verme gibi), başkaları tarafından gözlenme (yemek yerken, bir şey içerken, sınıfa girerken, koridorda yürürken gibi) veya başkalarının önünde bir eylem gerçekleştirme (sunum yapma, tahtaya kalkma gibi) gibi belirli olay örüntüleridir. Kişi bu durum esnasında olumsuz olarak değerlendirileceği davranışlar sergilemekten veya kaygının fiziksel belirtilerinin fark edilmesinden (örn, sesinin titrediğinin, yüzünün kızardığının fark edilmesi) kaygı duyar. Bu kaygının nedeni böyle bir durumda karşı tarafın gözünde küçük düşeceği, komik görüneceği, dalga geçileceği, dışlanacağı, reddedileceği, sıkıcı bulunacağı, tuhaf bulunacağı, değer görmeyeceği gibi olumsuz ve abartılı düşünceler bulunmasıdır.
Sosyal fobide kişi yaşadığı yoğun kaygı nedeniyle başkaları tarafından onaylanmama riskinin olduğunu düşündüğü durum ve ortamlara girmek istemez, bu ortamlardan kaçmaya çalışır, kaçamadığı durumlarda da kendince bazı “güvenlik sağlayıcı davranışlar” sergiler. Bu güvenlik sağlayıcı davranışlara örnek; sınıfta öğretmen söz hakkı verdiğinde kısık sesle konuşmak, koridorda yürürken dikkat çekmemek için arkadaş grubuyla iken koridordan geçmek gibi çeşitli şekillerde olabilir. Kişi yaptığı bu davranış sayesinde olumsuz değerlendirilmekten kendisini koruyabildiğini düşünür.
Sosyal fobide kişinin dikkati kendi bedenine ve etrafındaki insanların olumsuz tepkilerine yönelmiştir. Eleştirilere karşı aşırı duyarlı olabilir. Girişkenlik gerektiren durumlarda zorluk yaşar ve çoğu durumda yapabileceği durumlarda dahi katılım göstermez.
Sosyal fobiye sahip bir kişi için çevresinde olumlu bir izlenim bırakmak çok önemlidir ancak bunu gerçekleştirebileceğine dair kendisine olan güveni genellikle düşüktür. Bu nedenle de söz konusu durum hemen her zaman sosyal fobiye sahip kişide normalde beklenenden fazla bir korku veya kaygı doğurur ve bu durumdan kaçınmaya çalışır. Bu sorunun 6 aydan uzun süredir var olması kişinin sosyal fobi açısından değerlendirilmesi gerektiğine dair bir işarettir. Ayrıca yukarıda bahsedilen durumların kişide belirgin bir sıkıntıya yol açması veya hayatını etkiliyor olması halinde sosyal fobiden bahsedilebilir.
Çocuklarda Sosyal Fobi Ne Zaman Görülmeye Başlar?
Çocuklarda sosyal fobi genellikle ergenlik döneminde görülmeye başlanır. Sosyal fobiye sahip bir çocuk genelde öğretmenleri tarafından sessiz, sakin, uyumlu olarak tarif edilir. Çoğunlukla öğretmenin kendisini olumsuz (örn, başarısız) olarak değerlendirmemesi veya arkadaşları arasında kendisiyle ilgili olumsuz değerlendirmelerin olmaması (örn, dalga konusu olma) için ders notlarını yüksek tutmaya çalışır, ödevlerini düzenli yaparlar. Aslında sınıfta parmak kaldırmaz, münazaralara katılmak istemez, grup liderliği yapmaktan kaçınırlar. Ancak ders başarıları iyiyse bu diğer durumlar öğretmenleri veya aileleri tarafından bir sorun olarak görülmeyebilir. Bu nedenle bunun bir hastalık olabileceği pek akıllara gelmez ve tedaviye başvuru oranları bu nedenle düşüktür. Genellikle az arkadaşları vardır. Arkadaşları tarafından sevilirler. Bazı durumlarda hayır demekten çekindikleri için diğer insanlar tarafından kullanılmaya açık olabilirler. Sosyal fobi kızlarda daha sık görülmektedir. Yine kızlarda sessiz, içekapanık olmak iyi bir özellik olarak görüldüğü için tedaviye başvuruları daha az olmaktadır.
Çalışmalar sosyal fobinin yaşam boyu yaygınlığının %5 ile %15 arasında olduğunu bilinmektedir. Sosyal fobisi olan hastaların genellikle belirtilerin ortaya çıkışından 10 yıl kadar sonra tedavi arayışına girdikleri görülmektedir. Hastaların sadece %20-40’ının tedavi arayışında oldukları belirtilmektedir.
Sosyal fobi tanınıp tedavisi için gerekli müdahaleler yapılmadığında; kişinin okul hayatı, iş hayatı ve sosyal ilişkilerinde beklediğinden düşük başarı göstermesi ve yaşam kalitesinin düşmesine sebep olabilmektedir.
